همشهری آنلاین_سارا جعفرزاده: خیابانی که از ۳ دهه پیش بورس تجهیزات داخلی ساختمان در شرق پایتخت شده و در آن از سرامیک و کاشی تا هود و گاز رومیزی و شیرآلات با انواع برندهای خارجی و وطنی و در طرح‌ها و رنگ‌های چشمنواز و متنوع به فروش می‌رسد.
در حافظه مشترک اهالی قدیمی محله‌های کاظم‌آباد، مبارک‌آباد و مجیدیه، این خیابان تا چند دهه پیش یک جاده خاکی و باریک بود که یک سرش به میدان سبلان و سر دیگرش به خیابان گلستان می‌رسید و در دهه ۵۰ عریض و آسفالت شد و کم‌کم سند ۶ دانگ بورس کاشی و سرامیک شرق پایتخت را به نام خود زد. قصه شنیدنی تبدیل خیابان بنی‌هاشم به بورس تجهیزات ساختمانی را با «محمدرضا رمضانی» و «ابراهیم میرزایی» دو نفر از ساکنان و کاسبان قدیمی محله مرور کرده‌ایم.
محله لشکر یک تکه یا محله‌ای کوچک از دل محدوده بزرگ نظام‌آباد است که بعدها مرزبندی بین این دو محله صورت گرفته است. محله‌ای که در زمان‌های قدیم مقصد اصلی بیشتر روستاییانی بوده که برای زندگی بهتر راهی تهران می‌شدند و همین موضوع منجر به آبادانی این محله نیز شده است. به گفته قدیمی‌های محله، آن زمان به دلیل ساخت‌وساز خانه برای کارمندان دولت به‌ویژه نظامیان و جانمایی نخستین موتورآب در این محدوده، محله لشکر امروزی، رونق گرفته و ناگفته نماند در ۵۰ سال گذشته به دلیل وجود مسیل باختر و آب زلالی که از سمت شمیرانات به سمت این مسیل روانه می‌شد، بسیاری از مردم به این محله کوچ کردند و باعث آبادانی و البته شلوغی محله لشکر شده‌اند. در ادامه به کمک اهالی مروری بر تاریخچه این محله و روند توسعه آن داشته‌ایم.
- جانمایی نخستین موتورآب
به گفته ساکنان محله لشکر، در روزگارانی نه چندان دور محله لشکر جزو محدوده محله نظام‌آباد بوده و بعد از تقسیمات شهرداری این محله جزو تقسیمات منطقه ۸ در نظر گرفته شده است و به همین دلیل محله لشکر و نظام‌آباد تاریخچه مشترکی دارند. یکی از اقداماتی که در آن زمان توسط حکومت وقت در این محله انجام شده، جانمایی نخستین موتورآب است.
«مهری صادقی» یکی از اهالی قدیمی محله لشکر این‌طور تعریف می‌کند: «در دهه ۳۰ نخستین موتورآب در نظام‌آباد قرار گرفت و همین موضوع باعث شد افرادی که از شهرستان به تهران می‌آمدند، این محله را برای سکونت انتخاب کنند. چون معتقد بودند: «هر جا که آب هست، آبادانی هم به دنبالش می‌آید.» البته ناگفته نماند که این موتورآب بعد از تقسیمات محلی، اکنون در محدوده محله تسلیحات قرار گرفته است.
در آن زمان آب لوله‌کشی به شکل کنونی معنی نداشت و مردم آب مصرفی خود را از طریق این موتورآب که در ساعات معین آب آن در جوی‌ها جاری می‌شد، تأمین می‌کردند.» او می‌افزاید: «آن زمان رودخانه مسیل باختر برای ما اهالی محله حکم تفریحگاه داشت و همه اهالی با کلی ظرف و لباس کنار این رودخانه حاضر می‌شدند و کارهای روزمره خود را انجام می‌دادند. افسوس که از آن روزها دیگر خبری نیست.»
- اراکی‌ها ساکنان قدیمی محله
ویژگی‌های جمعیتی محله لشکر در این سال‌ها دستخوش تغییرات شده است اما با استناد به کتاب‌های تهران‌شناسی و گفت‌وگو با اهالی محله لشکر می‌توان دریافت که قدیمی‌ترین ساکنان محله لشکر از دیار استان مرکزی و اراکی‌ها هستند. «شهرزاد باجلان» مدیر سرای محله لشکر دراین‌باره معتقد است: «قدیمی‌ترین سکنه محله لشکر، اراکی‌ها هستند اما بعد از آن ما با حضور قومیت‌های اصفهانی، سبزواری و آذری هم مواجه شده‌ایم. در ۲۰ سال اخیر اقوام استان‌های لرستان و گلستان هم به این محله کوچ کرده‌اند. بیشتر اقوام قدیمی محله لشکر را کارمندان شهرداری و بخشی از آنها را کارمندان نظامی تسلیحات ارتش و بخشی از آنها را هم رفتگران شهرداری تشکیل می‌دهند.»
باجلان درباره تردد لشکریان نظامی در محله شهرزاد می‌گوید: «با توجه به قرارگیری پادگان حشمتیه در نزدیکی محله لشکر، نظامیان به‌صورت لشکری برای استحمام به حمام قدیمی محله لشکر که قدمت بالایی داشت، می‌آمدند و شاید یکی از دلایل نامگذاری این محله را بتوان همین موضوع دانست. با این حال به‌طور کلی محله‌های مجاور این محله از جمله تسلیحات هم سابقه حضور نظامیان را دارند.»
- حمام قدیمی که مخروبه شد
یکی از بناهای شاخص محله لشکر حمام هزار و ۲۰۰ متری است که در خیابان نوروزی‌فرد قرار دارد و خاطرات بسیاری را برای اهالی رقم زده است. «حجت محبی» یکی از اهالی قدیمی محله لشکر دراین‌باره می‌گوید: «کمتر کسی است که حمام قدیمی محله لشکر را نشناسد. آن زمان مثل حالا در هر خانه حمام نبود. دست کودکان‌مان را می‌گرفتیم و به حمام نمره می‌رفتیم.
بهترین تفریح برایمان بعد از استحمام خوردن دوغ خنک در مقابل حمام بود. چه عکس‌های یادگاری که با فرزندانمان و رفقایمان کنار حمام نگرفتیم. خاطرم هست بیشتر سربازهای پادگان حشمتیه برای استحمام به این حمام می‌آمدند. آن زمان این حمام توسط آقایان «قاسمی» و «مزرعه خشکی» اداره می‌شد و امروز به غیر از نام نیک از آنها فرزندانی باقی هستند که در این محله سکونت دارند. اما این روزها این حمام به ملک مخروبه‌ای تبدیل شده است. اصلاً باورم نمی‌شود که معروف‌ترین حمام محله به این روز بیفتد. دلمان می‌خواهد به این حمام قدیمی رسیدگی و به‌عنوان یک بنای قدیمی و خاطره‌ساز برای اهالی آن را احیا کنند.»
- وجه تسمیه محله
درباره وجه‌تسمیه نام محله لشکر اظهارنظرها بسیار است اما «داریوش شهبازی» پژوهشگر و تهران‌شناس دراین‌باره می‌گوید: «تلفظ صحیح نام این محله لشکر است که بسیاری از مردم به اشتباه آن را لشگر تلفظ می‌کنند. محله لشکر خرده محله‌ای است در محله بزرگ‌تر نظام‌آباد که محله نظام‌آباد هم از سمت شمال به مجیدیه از ضلع شرق به نارمک و از سمت جنوب به محدوده امام حسین(ع) و از ضلع غرب به محله پلیس منتهی می‌شود. وجه تسمیه محله لشکر به دلیل استقرار ارتش دوران پهلوی در این محدوده است که برای نخستین بار در این گستره تأسیسات ارتش پدید آمد.
تاریخچه اراضی نظام‌آباد و لشکر به دوران جنگ جهانی دوم برمی‌گردد که قبل از جنگ جهانی دوم‌آبادی‌های کوچکی از جمله حکیمیه و امامیه و کاخ‌های سلطنتی دوره ناصرالدین شاه مانند عشرت‌آباد یا قصر قاجار که مربوط به دوره فتحعلی شاه است در این محدوده وجود داشت و مابقی اراضی به‌صورت بیابان و لم یزرع بود و بنایی در آنها وجود نداشت. بعد از جنگ جهانی دوم تهران ناگهان با مهاجرت بخش بزرگی از روستاییان و ساکنان شهرهای دیگر روبه‌رو و با افزایش جمعیت مواجه شد و در نتیجه دولت لایحه‌ای را مبنی بر ثبت اراضی تهران به تصویب رساند. در این لایحه دولت ناگهان صاحب ۱۵میلیون‌متر اراضی تهران شد و در سال ۱۳۲۸ دولت از این اراضی استفاده کرد و برای کارمندانی که خانه نداشتند، ساخت خانه با مشارکت بانک‌ها را در محله‌ها انجام داد.
به‌عنوان مثال پیدایش نارمک و تهران‌نو نتیجه همین ساخت‌وسازها در آن زمان است و پیش از اینکه نظام‌آباد به وجود بیاید، نارمک در اواخر سده ۲۰ و اوایل سده ۳۰ به وجود آمد و در خیابان انقلاب نرسیده به میدان امام حسین(ع)، تقاطع خیابان انقلاب و خیابان نظام‌آباد را سه‌راه نارمک می‌نامیدند. یعنی پیش از پیدایش نظام‌آباد آن محدوده نارمک نام گرفت.
در گستره محله لشکر، نخستین بنا مربوط به باشگاه دیهیم است که مربوط به سال ۱۳۳۳ است و بعد از آن اواخر دهه ۳۰ ارتش برای کارمندان تسلیحات که محل تسلیحات در باغ سلطنت‌آباد در پاسداران امروزی واقع بود، تصمیم به ساخت خانه در محدوده اراضی نظام‌آباد گرفت و این اتفاق مربوط به اواخر دهه ۳۰ و اوایل دهه ۴۰ است. جانمایی نخستین موتورآب در این محدوده هم یکی از دلایل حیات بخش برای اینجا بود.»
محدوده فعلی محله لشکر کجاست؟
محله لشکر در محدوده شرقی شهر تهران و در منطقه ۸ قرار داد. این محله از سمت شمال به خیابان جانبازان غربی و مجیدیه جنوبی از ضلع جنوب به خیابان شهید مدنی منتهی می‌شود. همچنین این محله از سمت شرق به خیابان مسیل باختر یا همان مسیل گلشن‌دوست، از ضلع غرب هم به خیابان شهید حیدری می‌رسد. محله لشکر با محله‌های کرمان، وحیدیه، سبلان و تسلیحات همسایه است و درحال حاضر بیش از ۱۷ هزار نفر جمعیت دارد و بخشی از آن در بافت فرسوده قرار گرفته است. یکی از شاخص‌ترین المان‌های محله لشکر میدان امام رضا(ع) است که سال ۱۳۹۳ ایجاد شده است و این محله ۶ مسجد و حسینیه دارد.
نظر شما